اختلال شخصیت اسکیزوئید (انگلیسیSchizoid personality disorder) و به اختصار SPD یا SzPD یک اختلال شخصیت است که با عدم علاقه به برقراری روابط اجتماعی، گرایش به یک زندگی انفرادی، پنهان کاری و راز‌پوشی، سردی عاطفی، جدا‌شدگی و بی‌تفاوتی مشخص می شود. افراد مبتلا ممکن است نتوانند دلبستگی های صمیمانه ای با دیگران برقرار کنند و در عین حال دارای یک دنیای فانتزی بامحتوا و جزئیات کامل اما منحصراً درونی هستند. سایر ویژگی های مرتبط با این اختلال عبارتند از: گفتار پر‌تکلف یا خشک و تصنعی، عدم لذت بردن از اکثر فعالیت ها، احساس فرد مبنی بر «ناظر» بودن وی بر زندگی به جای شرکت داشتن وی در زندگی، عدم توانایی در مدارا با انتظارات عاطفی دیگران، بی تفاوتی آشکار نسبت به نقد یا تحسین، درجاتی از بی‌جنس گرایی، نامشخص بودن گرایش جنسی، استفاده بالا از قدرت تخیل و عقاید اخلاقی یا سیاسی نامتعارف. علائم به طور معمول در اواخر کودکی یا نوجوانی شروع می شود.
اختلال شخصیتی اسکیزوئید در گروه A و یا همان گروه غیرعادی طبقه‌بندی می‌شود. افرادی به این اختلال مبتلا هستند، عجیب و غیرعادی به نظر می‌آیند.
افراد مبتلابه اسکیزوئید در روابط اجتماعی بی‌تفاوت هستند و معمولاً کناره‌گیری می‌کنند. این افراد معمولاً تنها هستند و به کارهای انفرادی علاقه بیشتری دارند و احساسات و هیجانت خود را به‌ندرت بروز می‌دهند یا بیان می‌کنند. در هیچ‌یک از میهمانی‌ها شرکت نمی‌کنند، ازنظر دیگران آنها خجالتی به نظر می‌آیند.
این افراد مشاغلی را انتخاب می‌کنند که در آن تنها باشند مانند: کارمند کتابخانه، آزمایشگاه، متصدی بایگانی و مأمور نگهبانی شب و … این مشاغل را صرفاً از روی علاقه انتخاب نمی‌کنند بلکه می‌توانند تنها باشند و از دیگران دوری و خود را مشغول کنند، البته آنها عملکرد خوبی در کارشان دارند.
دوست صمیمی و نزدیک ندارند و یا اگر دوستی دارند ارتباط کمی با او دارند، با خانواده نیز ارتباط سطحی دارند، علاقه و تمایلی به ازدواج ندارند و حتی در میان‌سالی با والدین خود زندگی می‌کنند. میل جنسی ندارند و اگر ازدواج کنند به‌عنوان تکلیف و وظیفه به آن نگاه می‌کنند.
تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوئید
معیارهای کلی اختلال شخصیت باید برای اولین بار دیده شود. علاوه بر این، حداقل چهار معیار زیر نیز باید باشد:
• فعالیت‌های کمی (اگر وجود داشته باشد) برای بیمار لذّت بخش هستند.
• بیمار، سردی عاطفی، جداسازی احساسی یا تأثیرپذیری مسطح را نشان می‌دهد.
• بیمار ظرفیت محدود برای بیان احساسات گرم و ملایم برای دیگران و همچنین خشم را دارد.
• به نظر می‌رسد نسبت به مورد ستایش یا نقد قراگرفتن بی اعتنا باشد.
• علاقه کمی برای ارتباط جنسی با دیگران دارد (با توجه به سن بیمار).
• تقریباً همیشه فعالیت‌های انفرادی را انتخاب می‌کند.
• شیفتگی زیاد به مسائل فانتزی و تفکر و تأمل (به تنهایی) دارد.
• هیچ دوست نزدیکی ندارد یا علاقه‌ای به داشتن آن ندارد (بعضی وقت‌ها تنها یک عدد).
• هیچ حساسیتی نسبت به هنجارهای اجتماعی و کنوانسیون‌های اجتماعی ندارد؛ حتی اگر دنبال‌کننده این مسائل باشد، یک رفتار غیر عمدی است.
عوارض اختلال شخصیت اسکیزوئید چیست؟
فقدان تعامل اجتماعی عارضه اصلی این اختلال است. افراد مبتلا به این اختلال شخصیت به ندرت خشن هستند، زیرا ترجیح می‌دهند با مردم تعامل نداشته باشند.
علّت اختلال شخصیت اسکیزوئید
علت SPD نامشخص است، امّا برخی شواهد از ارتباط و عامل خطر ژنتیکی مشترک بین SPD، یا آسیب های درمان‌نشده‌ی روحی، سایر اختلالات شخصیت دسته A مانند اختلال شخصیت اسکیزوتیپال و اسکیزوفرنی حکایت دارد؛ بنابراین، SPD یک «اختلال شخصیت شبه اسکیزوفرنی» در نظر گرفته می شود. این اختلال با مشاهده بالینی تشخیص داده می شود و تشخیص SPD از سایر اختلالات روانی (مانند اختلالات طیف اوتیسم، که ممکن است حتی گاهی با هم تداخل داشته باشد) می تواند بسیار مشکل باشد.
درمان اختلال شخصیت اسکیزوئید
به‌ندرت افراد مبتلابه اسکیزوئید برای درمان اقدامی انجام دهند زیرا از رفتار و افکارشان احساس ناراحتی نمی‌کنند و حتی راضی هستند. امّا در صورت اقدام برای درمان از روش سایکوتراپی که یک روش روان‌درمانی است استفاده می‌شود. در این روش روان‌درمانگر بیشتر روی افزایش مهارت‌های عمومی تأکید می‌شود و بر بهبودی تعامل و ارتباطات اجتماعی و اعتمادبه‌نفس تمرکز می‌کند. بیمار اسکیزوئید در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل روبه‌رو هستند بنابراین آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند بخش مهمی از درمان باشد.
اثربخشی روان‌درمانی و دارو‌درمانی برای این اختلال هنوز به طور تجربی و سیستماتیک بررسی نشده است. علّت این امر بیشتر این است که افراد مبتلا به SPD به ندرت به دنبال درمان بیماری خود هستند. به طور سنتی، از دوزهای پایین آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک برای درمان برخی از علائم SPD استفاده می شد، امّا امروزه استفاده از آنها دیگر توصیه
نمی شود. بوپروپیون آمفتامین استخلافی ممکن است برای درمان آنهدونیای بیماری استفاده شود. با این حال، درمان دارویی SPD، غیر از درمان کوتاه مدّت اختلالات حاد هم رخداد با آن (مثل افسردگی رایج نیست). گفتاردرمانی، مانند: رفتاردرمانی شناختی (CBT) ممکن است مؤثر نباشد، چرا که افراد مبتلا به SPD ممکن است در ایجاد رابطه ای خوب و مؤثر با درمانگر مشکل داشته باشند.
روان‌درمانی:
درمان بیماران دچار اختلال شخصیت اسکیزوئید شبیه درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید است. با این تفاوت که تمایل و استعداد بیماران اسکیزوئید برای درون نگری با انتظارات درمانگر همخوانی دارد و این‌ها گرچه ممکن است با درمانگر رابطه‌ای صمیمی برقرار نکنند، اما در روان‌درمانی فعالانه شرکت می‌کنند. به تدریج که بیمار اسکیزوئید به درمانگر اعتماد پیدا می‌کند، با دلشوره و هیجان بسیار، ترس فراوان خود را از اینکه به نحو غیرقابل تحمل وابسته شود و حتی به تدریج با درمانگر یکی شود، و نیز خیالات و دوستان تصوری فراوان خود را بر ملا می‌کنند.
گروه درمانی:
این‌گونه بیماران ممکن است تا مدت‌ها ساکت بمانند، اما بالاخره مشارکت می‌کنند. در برابر حملات پرخاشگرانه سایر اعضای گروه به این بیماران – که چرا این قدر ساکت مانده‌اند – باید از بیمار دفاع کرد. به تدریج اعضای گروه برای بیمار اسکیزوئید اهمیت پیدا می‌کنند و او که در جاهای دیگر انزوا پیشه می‌کند، ممکن است تنها تماس اجتماعی خود را در همین گروه برقرار کند.
دارو درمانی:
درمان با مقادیر کمی داروهای ضدّ روان پریشی، ضد افسردگی و محرک روانی در برخی از بیماران مؤثر بوده‌است. داروهای سروتونرژیک ممکن است از حساسیت بیمار به طرد کم کند. بنزودیازپین‌ها می‌توانند به کاهش اضطراب بین فردی کمک کنند.
اختلال شخصیت اسکیزوئید، شرایط معمولاً پایدار و مزمن است و در تمام طول عمر ادامه می یابد، امّا با دریافت یک درمان حمایتی و مؤثر می توان زندگی کارآمدی را تجربه کرد. انزوای اجتماعی یکی از الگوهای ثابت در زندگی بیماران مبتلا به شخصیت اسکیزوئید است.