اختلال شخصیت افسرده (انگلیسی: Depressive personality disorder) نوعی اختلال شخصیت است که تشخیص و تفکیک آن با افسردگی مورد اختلاف است. اختلالات شخصیت عبارتند از مجموعه اختلال‌های روان شناختی که ویژگی اصلی آنها رفتارهای خشک و غیرقابل انعطاف است.
بر اساس DSM-IV-TR ده اختلال شخصیت در سه گروه طبقه‌بندی شده است که اختلال شخصیت افسرده یکی از این گروه‌ها است ولی در DSM-V این گروه حذف شده است.
افراد مبتلا به این نوع اختلال شخصیت این ویژگی‌ها را ممکن است داشته باشند: غمگین، دلسرد، بدبین، بی‌اراده، شناختن خود به عنوان فردی آسیب پذیر، رها و ناتوان؛ احساس بی‌ارزشی، گناه و ناتوانی، قضاوت از خود به عنوان تنها لایق انتقاد و تحقیر؛ ناامید، بی قرار. می‌تواند به اعمال پرخاشگرانه، توهم و خودکشی منجر شود.
اختلال شخصیت افسرده از انواع اختلال شخصیت است که با افسردگی تفاوت دارد. اختلال شخصیت به بیماری های روانی گفته می شود که در آن رفتار فرد غیرقابل پیش بینی است که به آن سرطان خاموش هم می گویند. مشاوره روانشناسی این افراد نشان می دهد که آنها دارای خوی افسرده هستند و به آن مقدار از افسردگی عادت کرده و جزئی از زندگی خود می دانند. براساس Dsm5 ده نوع اختلال شخصیت وجود دارد که در سه گروه تقسیم می شوند و اختلال شخصیت افسرده یکی از این اختلالات است. افسردگی در سنین مختلف کودکی نوجوانی میان‌سالی اتفاق می‌افتد که هر کدام نشانه‌های مختص به خود را دارد. فرد دارای اختلال شخصیت افسرده باور و اعتقادات محکم البته از نوع منفی دارد. این فرد به دلیل عزت نفس پایین از برقراری روابط عاطفی هم دوری می کند .
این ویژگی شامل افرادی می شود که احساس غم و افسردگی همیشگی دارند و به انجام کارهایی که دیگران از آن لذت میبرند تمایلی ندارند . فرد دارای این اختلال احساس بی کفایتی و بی ارزشی نسبت به خود و دیگران دارد و خود را به شدت سرزنش می کند. این فرد به همه چیز بدبین بوده و عزت نفس پایینی دارد و همیشه دچار احساس گناه است. معمولاً این افراد به لحاظ هیجانی بشدّت در طیف ضعیفی قرار دارند. چیزی آنها را هیجان زده و خوشحال نمی کند. این افراد نقاط قوت خود را کمرنگ و برعکس به نکات منفی خود توجّه زیادی نشان می دهند. نگرش منفی این افراد به حدی زیاد است که تمام جوانب زندگی آنها را دربر می گیرد و آنها در هر جمعی باشند آن فضا فاقد هرگونه انرژی و نشاطی می شود .
علائم اختلال شخصیت افسرده
علائم اختلال شخصیت افسرده از نظر مشاوره روانشناسی شامل اختلالات خواب به صورت پرخوابی یا بی خوابی و همچنین خلق منفی می شود. از علائم دیگر می توان انزوا و گوشه گیری، نداشتن انرژی و احساس ناامیدی، از دست دادن انگیزه و اختلال در اشتها مثل پرخوری یا کم خوری اشاره کرد. واکنش رفتاری شدید مثل پرخاشگری و اضطراب، نداشتن تمرکز و اعتماد به نفس و داشتن یک شخصیت غمزده همیشگی می توان اشاره کرد. تشخیص علائم اختلال شخصیت افسرده در کودکی بسیار سخت است، امّا انزوا طلبی، درد های جسمی بدون علّت و گریه زیاد همراه با بدخلقی را می توان نام برد. افت تحصیلی، تمرکز نداشتن روی درس و همچنین اشتها نداشتن و وابستگی شدید به والدین مخصوصاً مادر از علائم اختلال در سنین دبستان و نوجوانی است .
علّت اختلال شخصیت افسرده
ابتلا به اختلال شخصیت افسرده معمولا حالت ژنتیکی دارد ابتلا به این نوع از اختلالات معمولاً در خانواده ای رخ می دهد که بستگان درجه یک آنها مثل خواهر یا برادر دچار اختلالات خلقی مثل افسردگی مزمن یا دوقطبی هستند. این اختلال شخصیت با افسردگی تفاوت دارد و فرد مبتلا به هیچ وجه دچار حالت های شدید افسردگی نمی شود.
ویژگی های بارز اختلال شخصیت افسرده
• تمام رفتارهای او با غم و اندوه همراه است.
• تصویری که این افراد از خود دارند آکنده از حس بی کفایتی، بی ارزشی و حرمت نفس پایین می باشد.
• دیدگاه انتقادی و سرزنش آمیز بی رحمانه ای نسبت به خود دارند.
• اکثر زمان روز را در حال غصه خوردن و با افکار ناراحت کننده می گذرانند.
• نسبت به دیگران، منفی نگر هستند و با پیش داوری، قضاوت و عمل می کنند.
• تقریباً به همه چیز، بدبین هستند و غالباً احساس گناه شدید دارند.
• این جزء طبیعت آدمی است که روزها یا حتی هفته هایی را در زندگی اش با غم و ناراحتی دست و پنجه نرم کند. با تمام افت و خیزهای زندگی هر روزه باز هم به این حس می رسیم که سلامت و شادابی روح خود را دوباره پیدا کنیم.
• رابطه با یک شخصیت افسرده ممکن است این حس را به شما بدهد که در یک دنیای خالی از شور و لذّت گیر افتاده اید.
• حالت غم و دلمردگی این شخص با حس بی ارزش بودن عمیقی که نسبت به خودش دارد به شدّت آمیخته شده است.
• او همیشه احساس می کند بی کفایت است و این احساس را به محیط اطراف، دیگران و نیز به آینده اش فرافکنی می کند (تصور می کند دیگران نیز همین حس را نسبت به او دارند).
• به سختی می توان احساس لذّت داشت وقتی حس بی کفایتی همواره و در همه جا در وجود آدمی موج می زند.
• شخصیت غمگین و افسرده هم در ارزشمند دانستن وجودش و هم در توانایی لذت بردن از زندگی با ضعف و کمبودهمیشکی و عمیق دست و پنجه نرم می کند. در نتیجه، حس بی ارزش بودن و شناخت ناچیزی که او از ارزش ها و توانایی هایش دارد، خود را به شکل رفتارهایی از قبیل عیب جویی، پیش داوری و سرزنش کردن بروز می دهد.
• این منفی نگری به شکلی خود پرورانه در او شکل گرفته و او از اینکه خود را تحقیر کند احساس شرم ندارد. هر تعریف و تمجید و یا رفتار مهربانانه ای را که در قبالش انجام می شود نادیده می گیرد و در عوض به تحریف آنها می پردازد و آن را به عنوان مدرکی برای اثبات بی ارزشی اش قلمداد می کند.
سبب شناسی اختلال شخصیت افسرده
این اختلال، زمینه ی ارثی قوی دارد و معمولاً در افرادی دیده می شود که یکی از بستگان درجه یک آن ها، مبتلا به اختلالات روانی هستند؛ به خصوص اختلالاتی مانند: دوقطبی و اختلال افسردگی عمده. هم مردان و هم زنان، به این اختلال دچار می شوند و متغیر جنسیتی، آنچنان در آن دخیل نیست. البته گروهی از روانشناسان، این الگوی خانوادگی موجود را حاصل یادگیری مشاهده ای می دانند تا علل ژنتیکی.
درمان اختلال شخصیت افسرده ممکن است؟
درمان اختلال شخصیت افسرده با مراجعه به مشاوره خانواده و بررسی های تخصصی و کمک گرفتن از روان درمانگر
می توان تا حدی صورت گیرد. در مواردی که این اختلال کنترل نشود و تبدیل به افسردگی حاد شود برای درمان ازداروهای ضد افسردگی هم استفاده می کنند. قابل ذکر است که دارودرمانی به موازات روان درمانی باید انجام گیرد تا روی فرد تأثیر گذار باشد.
درمان مؤثر برای این اختلال روان درمانی بینش گرا و شناخت درمانی است اما روش های درمانی دیگر نیز برای کاهش علائم اختلال شخصیت افسرده جواب می دهند. داروهایی که در درمان اختلال شخصیت افسرده مورد استفاده قرار
می گیرند تا حد زیادی به داروهای درمان افسردگی شباهت دارد. استفاده از ضدّافسردگی ها و داروهای باز جذب کننده درکاهش حالت های افسردگی آنها تأثیر بسزایی دارد. امّا از محرک های روانی مثل آمفتامین ها هم استفاده می شود .